شکل گیری معماری در ایتالیا

کشور ایتالیا از غنی ترین کشورها در زمینه معماری است و زیبایی و عظمت بناهای آن غیر قابل انکار است. معماران زیادی برای درک شکوه و عظمت بناها به این کشور سفر می کنند و شاید با دیدن آنها از خود بپرسند که چطور این همه زیبایی در کنار هم شکل گرفته و یک سبک معماری غنی را به وجود آورده؟
به یقین می توان گفت که آمیزش قابلیت فنی رومیان با قوه ی تخیل و ابتکار و شیوه های شرقی بود که شاهکار های پر افتخار معماری بیزانس مانند کلیساهایی که در قسطنطنیه تحت سر پرستی ژوستی نین امپراتور روم شرقی (565-483 م/ بیزانس) ساخته شد و همچنین عده کثیری از ساختمانهای مسیحی شرق و غرب را بوجود آورد.
راههای ارتباطی بین ایتالیا و شرق دور که از ایران می گذشته توسط سیاستمداران اروپایی، تاجران و تعداد بیشماری از اروپاییان به دفعات طی شده و آنان به پدیده های این کشور ها با دید بصیرت چشم می دوختند و آداب و عادات و ابتکارات آنها را در افکار خود ثبت و ضبط نموده و با خود به کشورشان انتقال می دادند. چطور ممکن است معماری ایران بویژه گنبد های بزرگ، طرحهای زیبا و پر از خصوصیات فنی گنبدها و طاقهای آجری ایرانی که هم زیبا و هم باربر بودند به دنیای هنر اروپای آن روزگار اثر نبخشد؟
آنچه که مسلم است روشهای ایرانی در فنون مصر و شام تاثیر کرده و از آنجا دامنه نفوذ خود را به سیسیل و سایر نواحی اروپا بسط و توسعه داده است.
اروپاییان در اثنای جنگ های صلیبی بعضی از اصول سبکهای معماری سوریه و مصر را اقتباس کردند و شکی نیست که آنها همه سوری یا مصری خالص نبوده و مسلم است که معماری اسلامی مصر، عراق و شام از قرن نهم میلادی از سبک و روش معماری ایران اقتباس نموده است.
حال آنکه می بینیم طاق های انگلیسی موسوم به "تیودوری" با طاق های قوسی شکسته ایرانی که انحنا» آنها منتهی به دو خط مستقیم می شود چندان تفاوتی ندارد و نیز بعضی از اصول معماری که در سقف ها و گنبد های قرون وسطی اروپا به کار رفته از اصول معماری ایران و شرق اسلامی اقتباس شده است.
با این که رومی ها مهارت زیاد در معماری و مهندسی داشتند هیچگاه ندانستند چگونه گنبد بسازند و هرگز نفهمیدند چه راهی برای بنا کردن یک گنبد گرد بر فراز یک بنای چهار گوش وجود دارد. ایرانی ها بودند که ترتیب ساختن حجره های محدب را برای پر کردن سوراخ ها و روزنه های زشت اختراع کردند و به این ترتیب ساختن گنبد را استادانه امکان پذیر کردند.
"پروفسور پیرسن پاولزی" در پی بررسی پیرامون هنر معماری ایران و ممارست در مرمت بعضی بناهای از جمله گنبد سلطانیه دریافته که این هنر اصیل بویژه گنبد سازی نه تنها بر خاور زمین بلکه بر معماری باختر نیز تاثیر بسزایی داشته ، بویژه شیوه ساختمان گنبد دو پوشش پیوسته که در بنای با شکوه گنبد سلطانیه بطرز هنرمندانه ای بکار رفته سالها بعد در گنبد کلیسای نامی "سانتاماریا دلفیوره" در شهر فلورانس شاهکار فیلیپو برونلسکی (رنسانس آغازین) تاثیر شگرف داشته است. ابتکار ساختمانهای مهم یعنی گنبد و پوشش با قشرهای تقریبا موازی و نزدیک بهم با فرم ساختمانی دنده ای و بافت آجری که در ساختمان آن به هیچ وجه از اسکلت و مهار استفاده نشده بلکه بطور خودیار بنای گنبد شکل گرفته و ساخته شده و از شهر سلطانیه به گنبد سانتاماریا دلفیوره رفته.
"سن پاولزی" معتقد است که خصوصیات آجرکاری ایرانیان که وی آن را به نام مهره ماهی نام نهاده از ایران برای "برونلسکی" به ارمغان آمده است.
سیستم اجرای گنبد بدون کاربرد اسکلت و مهار با استفاده از بافت جناقی آجری که برونلسکی در کلیسای سانتاماریا دلفیوره بکار برد در ایران از قرن دهم و بخصوص در اوج تمدن سلجوقی به کار می رفته است مثلا می توان از گنبد های کوچک شبستان جنوب شرقی همجوار گنبد نظام الملک در مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع اردستان و مسجد جامع قزوین یاد کرد که قدمت آنها به قرن یازدهم میلادی می رسد و مسجد جامع ساوه که شاید قدیمی تر از سایرین باشد و در کاشان و یزد و تمام ابنیه تاریخی مربوط به زمان سلجوقی ایران مشاهده نمود.
پروفسور آرتور آپهم پوپ(1969-1881م)مورخ مشهور آمریکایی آثار هنری ایران می گوید: "طرح ها و نقش های ایرانی و به ویژه فن ظروف سفالین و کاشی های زیبا راه باختر را پیمود و به ایتالیا وارد شد"
نقش شاه در هنر ساسانی در حال تاجگذاری در دربار با شکوه خویش به عنوان سرمشق هنرمندان بیزانس برای تجسم چهره ی مسیح پیروزمند که اطراف وی را موکبی از فرشتگان، حواریون، پیامبران و نویسندگان انجیل فرا گرفته اند، قرار گرفته است. بعدها هنرمندان در نقوش برجسته و گچبری های کلیساهای کهن فرانسه انگشت سبابه خم شده ی دستی را که علامت احترام بزرگان دوره ساسانی بود، بعینه اقتباس کردند.
یکی از مکتب های محققین تحت رهبری "چرزیگوفسکی" چنان در این زمینه تند می رود که می گوید : "تمام اختصاصات اساسی ساختمان های گنبدی و سقف های ضربی و حتی ساختمان های صلیب شکل که عصاره ی واقعی معماری بیزانس به شمار می رود از ایران سرچشمه گرفته و نخست در ایران توسعه یافته است".
تالبوت رایس خاورشناس و باستان شناس انگلیسی می گوید : "هر چند این عقیده اغراق آمیز است ولی دلایل کافی در دست است که ایران در معماری بیزانس صاحب تاثیر حیاتی می باشد زیرا طاق بیضی شکل، بکار بردن قوس های گچی برای زینت نمای عمارت، هلال سه گوش برای تبدیل عمارت چهار گوش بپایه مدور گنبد و شاید توسعه دادن طرح چهار گوش عمارت به وسیله ی افزودن دو گوشواره و تبدیل آن به صلیب یونانی همه قبل از آن که در بیزانس توسعه یابد در ایران مورد توجه قرار گرفته بود".
ایرانیان از زمانهای بسیار دور حتی پیش تر از امپراتوری با شکوه هخامنشی دارای معماری غنی و هم سو با طبیعت و متناسب با اقلیم و منابع طبیعی بوده (معماری پایدار) و آنچه که می تواند معماری امروز ایران را به غنای گذشته خود بازگرداند مطالعه معماری سنتی و وارد کردن آن در مصالح و معماری مدرن است.